Staatsfinanciën: Controle op huishoudboekje overheid is zoek

President Chandrikapersad Santokhi beweert steeds weer dat zijn regering een ‘prudent beleid’ voert en dat hij het land vooruitbrengt. Maar hoeveel waarde moet daar aan worden gehecht nu er vanuit de Algemene Rekenkamer verontrustende berichten komen dat er totaal geen controle is op de inkomsten en uitgaven van onder meer ministeries en dat het huishoudboekje van de overheid eigenlijk een puinhoop is? Diefstal en corruptie kunnen daardoor ongestoord plaatsvinden.

Tekst Armand Snijders

Beeld dWT archief

In het recent verschenen verslag van de Rekenkamer over het dienstjaar 2021 wordt geen spaan heel gelaten van de controlemechanismen die de overheid – indien zij echt een prudent beleid voert – zou moeten toepassen binnen ministeries en aanverwante diensten waarvoor zij verantwoordelijk is. De controle-instantie komt tot de algemene conclusie dat zij conform de wet op de Rekenkamer geen goedkeuring kan geven aan de rekening van ontvangsten en uitgaven over het dienstjaar 2021.

Ook is er geen controle uitgevoerd door de – inmiddels uitgeholde – Centrale Landsaccountantsdienst (Clad), wat volgens de wet wel zal moeten. De Rekenkamer kon bij de controle dus niet steunen op rapporten van de Clad en ook niet op de afdeling Interne Controle van ministeries omdat die niet functioneren. Daardoor is de noodzakelijke controle op het huishoudboekje van de overheid zoek en dat is een zorgelijke ontwikkeling.

Dubieuze handelingen

Als voorbeeld van de gebrekkige overheidsboekhouding werd de situatie bij de Bureaus voor Burgerzaken genoemd. Vrijwel alles gebeurt daar nog handmatig en richtlijnen om op een juiste en transparante manier het werk te doen worden niet nageleefd. Dat geeft dus niet-eerlijke ambtenaren alle ruimte op dubieuze handelingen te verrichten (lees: stelen), waarbij de kans klein is dat ze tegen de lamp zullen lopen.

Zelfs binnen het directoraat Belastingen, als ontvanger van alle belastingmiddelen, wordt geen interne controle verricht. Terwijl daar heel grote bedragen omgaan, is de kans dus aanwezig dat ook daar geld in de verkeerde zakken verdwijnt. Het directoraat beschikt niet over een afdeling Interne Controle en de regering heeft nooit de moeite genomen om deze op te zetten. En dat geldt voor vrijwel alle overheidsdiensten. Daardoor is de situatie die Santokhi in 2020 aantrof alleen maar verslechterd.

Experts aan de kant geschoven

Als het staatshoofd toen de adviezen had overgenomen, was het nooit zover gekomen. Hij kreeg kort na zijn aantreden adviezen van onder meer deskundigen die de Clad moesten ‘upgraden’. Deze onafhankelijke consultants waren daartoe door de vorige regering ingehuurd om met name de interne controle binnen de overheid te verbeteren. En ze hadden de plannen al in vergevorderd stadium in de steigers staan. “Nadat ik Santokhi tijdens een ontmoeting vertelde waarmee ik bezig was, heeft hij het contact met mij verbroken”, herinnert een teleurgestelde Clad-consultant zich nog.

Omdat de experts destijds door minister Gillmore Hoefdraad waren aangetrokken, wilde Santokhi niets van ze weten en schoof allemaal aan de kant. De meesten vertrokken weer naar Nederland. Sindsdien is er niets gebeurd om de controleapparaten goed op poten te zetten. Integendeel probeert deze regering behalve de Clad, de Rekenkamer buiten te sluiten en zelf alles naar zich toe te trekken. Van enige onafhankelijke controle is daardoor nauwelijks meer sprake, waardoor de weg is vrijgemaakt voor het ongemerkt verduisteren van overheidstegoeden, aldus de expert.

Een typisch voorbeeld van hoe deze regering werkt – vooral wat de financiële gang van zaken betreft – is de instelling een jaar geleden van de presidentiële commissie ‘Financieel Economisch Team’ door Santokhi voor zijn eigen kabinet. Die had volgens de Communicatiedienst Suriname de opdracht meegekregen controle uit te oefenen op ‘de rechtmatige, doelmatige en doeltreffende toewijzing en besteding van middelen binnen het kabinet van de president’. Ook zou het team adviezen moeten geven over ‘de risico’s die samenhangen met de uitvoering van begrotingen binnen het kabinet’.

Stiekeme betalingen

Dit was voorheen altijd de taak van de Rekenkamer en de Clad, maar kennelijk genieten deze geen vertrouwen bij de president. Echter, deskundigen denken dat het staatshoofd bang is dat zaakjes die binnen zijn kabinet niet fris zijn en waar op zijn minst een luchtje aan zit, aan het licht zullen komen. Nu kan het kabinet geld over de balk smijten zonder dat er ooit een haan naar kraait. Bijvoorbeeld wat er wordt uitgegeven aan buitenlandse reisjes of stiekeme betalingen aan bevriende relaties. En zelfs het toeschuiven van ‘subsidies’ aan noodlijdende staatsbedrijven – wat formeel niet mag van het Internationaal Monetair Fonds. Als het maar uit de begroting van het kabinet wordt betaald, kan het allemaal.

De Ware Tijd belichtte destijds die vreemde gang van zaken op het kantoor van de president, maar dat werd als zo vaak niet door het parlement opgepikt, laat staan kritisch tegen het licht gehouden. En de Rekenkamer heeft niet de macht om deze misstanden aan te pakken. Wel de bevoegdheid om dat te onderzoeken, maar de resultaten verdwijnen vaak in de onderste lade van een bureau in een heel donkere kelder.

Geen betrokkenheid politici

De controle op overheidsuitgaven behoort in een gezonde situatie te geschieden door onafhankelijke instanties die helemaal geen betrokkenheid hebben bij politici en ander individuen. Dit gebeurt om de begrotingsrekening, operationele uitgaven, middelenbegroting en de uitvoering van beleidsprogramma’s en werkprocessen objectief te kunnen beoordelen. Maar omdat er vaak geen goed functionerende afdelingen Interne Controle is, gebeurt dat nu niet. Ministers moeten hun goedkeuring geven aan de uiteindelijke cijfers van het departement, wat hetzelfde is als de slager die zijn eigen vlees keurt.

Maar Santokhi en zijn ministers moeten beseffen dat – zeker in deze kleine gemeenschap – misstanden vroeg of laat toch wel naar buiten komen. Er zijn in het verleden genoeg voorbeelden te vinden van lijken die uit de kast vielen of een beerput die overliep. En dat zij die daarvoor verantwoordelijk zijn daarvoor aansprakelijk kunnen worden gesteld.