‘Anton de Kom is nu echt thuis’

Een houten tafel, een vergeeld manuscript, potlood en de tekst ‘Wan dé mi e kon baka’ vormen het hart van Ken Doorsons kunstinstallatie in de permanente Anton de Kom-tentoonstelling in het Openluchtmuseum Fort Nieuw-Amsterdam. “De tafel, de hoed naast het papier en de jas over de stoel maken het beeld compleet, alsof hij elk moment kan terugkeren om verder te schrijven en zich in te zetten voor het volk”, zegt Doorson tegen de Ware Tijd. Hij voegt veelbetekenend toe: “Anton de Kom is nu echt thuis.”

Tekst Audry Wajwakana

Beeld Jomara Roletti

Van 2022 tot 2024 was de tentoonstelling ‘Anton de Kom – schrijver, strijder, wegbereider’ in het Openluchtmuseum in Arnhem, Nederland te zien. Doorson maakte toen de kunstinstallatie getiteld ‘Papa de Kom’. Deze bestond uit hoofden van rode Surinaamse klei met daarboven het hologramportret van De Kom. De koppen symboliseerden de vele mensen die hulp vroegen aan ‘Papa De Kom’.

Voor de tentoonstelling in Fort Nieuw-Amsterdam heeft Doorson zijn kunstwerk aangepast aan de Surinaamse context. De teksten zijn herschreven en het verhaal wordt verteld door Anansi, een verwijzing naar de ongepubliceerde Anansitori van De Kom. Inmiddels zijn daar een boek van uitgebracht en een gedichtenbundel. “Het laat zien dat hij (De Kom, … red.) nu thuis is en hoe hij te werk ging.”

Geheel volgens verwachting trok de opening van de tentoonstelling zondag veel bezoekers. Sinds de bekende Surinaamse schrijver en mensenrechtenactivist Anton de Kom (1898-1945) in 2020 in de Canon van Nederland is opgenomen, is de belangstelling voor zijn leven en werk flink toegenomen. Zijn bekendste werk, het boek ‘Wij slaven van Suriname’ uit 1934 – een aanklacht tegen racisme, uitbuiting en koloniale overheersing – werd in 2020 opnieuw uitgegeven en werd in dat jaar het meest verkochte boek. De Kom heeft als de eerste de geschiedenis van Suriname vanuit niet-westers perspectief beschreven.

Overeenkomsten toen en nu

Matai Zamuël, één van de bezoekers van de tentoonstelling, leest aandachtig de teksten op de borden in de expositieruimte. Hoewel hij al veel weet over De Kom neemt hij zijn tijd om elke onderdeel in de expositie te laten bezinken. De jonge mensenrechtenactivist voelt zich sterk verbonden met De Kom, omdat hij zelf zich al meer dan acht jaar inzet voor mensenrechten. “Veel van de onrechtvaardigheden die De Kom aankaartte, bestaan nog steeds in Suriname. Zo hebben we nu wel een betere arbeidswetgeving, maar de handhaving blijft gebrekkig. De positie van vrouwen is niet in alle opzichten verbeterd en etnische spanningen die De Kom in zijn werk beschreef, zijn nog altijd actueel. Hij riep op tot samenwerking en eenheid, maar in de praktijk worden mensen juist verdeeld door religie en politiek. Dit baart me zorgen”, houdt Zamuël de krant voor.

Toch geeft de manier waarop het erfgoed van De Kom in de tentoonstelling is gepresenteerd hem hoop. Hij wenst dat jonge Surinamers voortbouwen op diens nalatenschap, zijn fundamenten begrijpen en zich blijven inzetten voor een rechtvaardigere samenleving. “De maatschappelijke kritiek van De Kom is vandaag de dag nog net zo relevant als bijna een eeuw geleden. Onze samenleving heeft op veel vlakken nog niet de volle wasdom bereikt.”

Ongelijkheden en onrechtvaardigheden zoals armoede, klassenstrijd en het schenden van basisrechten door overheden bestaan volgens Zamuël nog en nemen zelfs toe. “Ik hoop oprecht dat jonge Surinamers zijn strijd voortzetten en blijven werken aan rechtvaardigheid, eenheid, goed bestuur en democratie.”

Vergeet Suriname niet

Directeur Gerard Alberga van het Openluchtmuseum Fort Nieuw-Amsterdam verwacht de komende maanden opnieuw veel bezoekers. Tot zeker juni zullen door de week schoolbezoeken worden georganiseerd en elke zondag activiteiten rondom de tentoonstelling.

Voor Ann Hermelijn, projectleider van de tentoonstelling, was het realiseren van de expo een lang, maar leerzaam proces. “Ik moest Anton de Kom en zijn gedachtegoed opnieuw leren kennen. Natuurlijk ken ik de basis, maar ik moest de diepte in om dit goed te kunnen doen. Samen met een geweldig team hebben we veel gesprekken gevoerd. Dat heeft ervoor gezorgd dat we deze tentoonstelling konden uitbouwen tot wat ze nu is”, zegt ze tevreden in gesprek met de Ware Tijd.

Wat Hermelijn het meest raakt, is de liefde van De Kom voor Suriname, die duidelijk naar voren komt in zijn gedichten. “Hij schreef ook voor kinderen, met boodschappen zoals: ‘Vergeet Suriname niet, want het is zo’n prachtig land’. Wij als Surinamers zouden hierover moeten reflecteren en verder bouwen aan het land dat hij voor ogen had”, vindt de projectleider.

Animatiefilm

Behalve de kunstinstallatie van Doorson is er een animatiefilmpje van kunstenaar Ruben Cabenda, waar hij in een tijdlijn het leven van de bekende strijder weergeeft. Tweeënhalve maand werkte hij eraan, geïnspireerd door het boek ‘Wij slaven van Suriname’. “Als kunstenaar richt ik me op thema’s als identiteit en slavernij, dus toen Ann Hermelijn mij benaderde, was dit het perfecte moment om me verder in zijn werk te verdiepen”, vertelt Cabenda aan de krant.

Zijn animatie, die vanaf de geboorte van De Kom tot diens nalatenschap reikt, moet vooral jongeren bereiken. “Scholieren leren wel over hem, maar vaak niet uitgebreid. Deze expositie biedt een unieke gelegenheid om zijn strijd voor rechtvaardigheid te begrijpen.”

In een glazen vitrine liggen handgeschreven manuscripten van De Kom: tastbare bewijzen van zijn nalatenschap. “Anton de Kom gebruikte een stencilmachine om zijn gedachten te verspreiden en we hebben een originele stencilmachine uit Nederland kunnen krijgen, die nu onderdeel is van de tentoonstelling”, onthult Alberga. De inrichting is volgens de museumdirecteur bewust intiem gehouden, zodat bezoekers zich dicht bij het verhaal voelen.

(lees verder onder de foto)

Samenwerking

De expo is een samenwerking tussen het Openluchtmuseum Fort Nieuw-Amsterdam en het Nederlands Openluchtmuseum Arnhem. In Suriname wordt het gedragen door projectleider Hermelijn, tekstschrijver Alida Neslo en Doorson, in samenwerking met het Nationaal Archief Suriname, Naks en Museum de Lakenhal in Leiden. Ook beeldend kunstenaar Dhiradj Ramsamoedj leverde een bijdrage.

De opening van de tentoonstelling ging gepaard met kunst- en culturele optredens, storytelling en workshops. Bezoekers konden deelnemen aan percussieworkshops en een zeefdruk maken van een Anton de Kom-portret op pangi-textiel of een katoenentas.

Dat Fort Nieuw-Amsterdam als locatie werd gekozen voor de expo is vanwege de nabijheid van plantages, waar tot slaaf gemaakten en contractarbeiders ooit onder het koloniale bewind leefden en werkten.

De expositie sluit volgens Alberga naadloos aan op de bestaande tentoonstellingen over de Surinaamse migratiegeschiedenis. Later dit jaar volgt een nieuwe tentoonstelling over de slavernijgeschiedenis. Hiervoor worden cellen van het voormalige gevangeniscomplex gerestaureerd.